Wikipedista:Zacatecnik/Pískoviště

Kostel Nanebevzetí Nejsvětější Panny Marie v Lodži
	Pohled na kostel z ulice Lutomierské
Místo
Stát	[[Soubor:Flag of Polsko.svg\|22x15px\|border\| Polsko]] [[ Polsko]]
Obec	Lodž
Souřadnice	51°46′59,3″ s. š., 19°27′13,3″ v. d.
	Kostel Nanebevzetí; Nejsvětější Panny Marie; v Lodži Poloha kostela na mapě Polska
Základní informace
Církev	římskokatolická
Provincie	polská — lodžská
Diecéze	lodžská
Farnost	farnost Lodž
Status	farní kostel
Užívání	pravidelné
Datum posvěcení	5. června 1897
Architektonický popis
Architekt	Konstanty Wojciechowski
Výstavba	srpen 1887–1. kvartál 1897
Specifikace
Délka	55
Šířka	42
Stavební materiál	cihla
Další informace
	multimediální obsah na Commons

Kostel Nanebevzetí Nejsvětější Panny Marie je hlavním katolickým chrámem v Lodži. Je hlavní církevní stavbou lodžské farnosti, nejstarší a téměř 500 let jediné katolické organizace v Lodži. Kostel byl postaven v letech 1887–1897 na místě dřevěného kostela téhož jména, který se zachoval, ale byl přenesen do jiné části města (a změnil jméno na Kostel sv. Josefa).

Architektem se stal Konstanty Wojciechowski.

V kryptě kostela se nachází rakev s ostatky služebnice Boží Stanisławy Leszczyńské, zaś na terenie przykościelnym zachował się kamienny nagrobek Macieja Wyszyńskiego z 1822 roku, będący jedynym śladem istnienia w tym miejscu cmentarza staromiejskiego i najstarszym łódzkim kamiennym pomnikiem nagrobnym.

Historia editovat

Historia budowy (lata 1886–1896) editovat

Inicjatorem pomysłu budowy nowego, murowanego kościoła parafialnego był administrator parafii – ks. Jan SiemiecŠablona:Odn. Główną przesłanką ku temu była niewystarczająca pojemność dotychczas istniejącego kościoła w stosunku do liczby 26 000 wiernych w parafii. W piśmie dozoru parafialnego z prośbą o zezwolenie na budowę nowej świątyni, skierowanym do władz 3 czerwca 1886 roku, napisano m.in.: […] wskutek ciasnoty kościoła tłumy ludzi zmuszone są stać na kościelnym odkrytym dziedzińcu, co w czasie złej pogody, a szczególnie zimową porą stawia je w nieznośnym położeniu. Nieco wcześniej rozważano też rozbudowę istniejącego kościoła drewnianego, lecz w końcu czerwca 1886 roku rada parafialna postanowiła wybudować nowy, murowany, przy czym kościół istniejący miał być rozebrany dopiero po obudowaniu go wznoszonymi murami nowegoŠablona:Odn.

Ostatecznie decyzję o budowie kościoła pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny zatwierdzono na zebraniu parafialnym, które odbyło się 25 października 1886 roku^{[uwaga 1]} z udziałem około 150 osób, w obecności zarządu parafii i przedstawicieli władz miastaŠablona:OdnRDŁ_239-1886. Wybrany został komitet budowy oraz jego przewodniczący – łódzki notariusz Konstanty PłacheckiŠablona:Odn. Wierni zobowiązali się do poniesienia kosztów wzniesienia świątyni poprzez własne składki. Postanowiono ponadto, że nowy kościół zostanie wybudowany w miejscu dotychczas istniejącego kościoła z drewna modrzewiowego – na placu Starego Miasta (nazwanym później Kościelnym), ograniczonym ulicami Zgierską od zachodu i Kościelną od wschodu. Dwie pozostałe krawędzie placu były wyznaczone przez pierzeje istniejącej zabudowy. Plac ów stanowi kulminację wzniesień północnej krawędzi doliny Łódki^{[uwaga 2]}, a od dna doliny dzieli go odległość około 300 mRDŁ_239-1886Šablona:Odn. Wzniesienie to, wraz z najbliższą okolicą, nazywane było przez kilka wieków Górkami Kościelnymi (vel Plebańskimi) lub krótko GórkąŠablona:Odn. Taka lokalizacja dużego kościoła miała jednocześnie zamknąć perspektywę ulicy Lutomierskiej (zaczynającej się od skrzyżowania z ul. Zgierską) w kierunku wschodnimRStarzyński_1894-96. Przykościelny plac, obecnie otoczony ceglanym murem z balustradą, został dodatkowo wyniesiony ponad poziom pl. Kościelnego, ulicy Zgierskiej i częściowo ulicy Kościelnej (różnica poziomów waha się od 0 m, w północno-wschodnim narożniku placu przy skrzyżowaniu ulic Kościelnej z Wojska Polskiego, do około 2 m w narożniku południowo-zachodnim przy skrzyżowaniu pl. Kościelnego z ul. Zgierską), co wynika ze spadku terenu w kierunku doliny Łódki. Wyniesienie to podkreśla strzelistość budowli i jej dominację w krajobrazie Starego MiastaŠablona:OdnRGoogle_Maps_2014-08_a.

Istnieją wątpliwości co do tego, czy nowy kościół murowany jest drugą czy trzecią świątynią w tym miejscu. Wynikają one z rozbieżności co do lokalizacji pierwszego, małego drewnianego kościoła – z jednej strony określana jest ona jako okolice obecnego skrzyżowania ulic Zachodniej i LutomierskiejRParafia_św._Józefa, z drugiej spotykane jest sformułowanie, iż drugi, trzykrotnie większy kościół drewniany wzniesiono na miejscu dawniejszej również drewnianej świątyniRGronczewska_2013-08-03 (obie lokalizacje dzieli w linii prostej odległość ok. 250 m).

Projekt editovat

Kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny – widok w kierunku północno-wschodnim (fot. Bronisław Wilkoszewski, 1896)

Projekt świątyni sporządził do września 1886 roku Konstanty Wojciechowski, warszawski architekt specjalizujący się w architekturze sakralnej, pełniący wówczas funkcję architekta diecezji kujawsko-kaliskiej Šablona:Odn Šablona:Odn Šablona:OdnRKAI_kościół. Sześć rysunków pochodzących z projektu opublikował w październiku 1886 roku „Przegląd Techniczny”, wraz z bardzo przychylną recenzją Zygmunta Kiślańskiego. Projekt przewidywał użycie jako budulca cegły bez tynku (ściany zewnętrzne) i cegły modelowej do konstrukcji m.in. gzymsów, ozdób i pinakli, co było wzorowane na rozwiązaniach architektonicznych katedry włocławskiej. Recenzent podkreślał zalety podniesienia o kilka stopni prezbiterium, znakomitą funkcjonalność świątyni, a także niezwykły układ zakrystyi z urządzeniem osobnego pomieszczenia dla głuchych przychodzących do spowiedziRDŁ_250-1886. Koszt budowy projektant ocenił na 98 428 rubli. Projekt został przyjęty zarówno przez władze duchowne i dozór kościelny, jak i Wyższą Władzę Rządową w Petersburgu (przychylną decyzję przysłano na początku czerwca 1887 roku)Šablona:OdnRDŁ_112-1888_a. Ponadto zawarto umowę z właścicielem cegielni w Łodzi, Hejzlerem, na dostawy cegiełRDŁ_112-1888_a.

Od listopada 1887 roku łodzianie mogli oglądać gipsowy model budowanego kościoła, wykonany przez właściciela Zakładu Artystyczno-Rzeźbiarskiego przy ul. Konstantynowskiej 321 (ob. ul. Legionów 17) – Romualda Gräulicha^{[uwaga 3]}, umieszczony w oknie wystawowym składu cygar W. Lisnera przy ulicy PiotrkowskiejRDŁ_249-1887.

Nabożeństwa zostały przeniesione na czas budowy do kaplicy w katolickiej części Starego Cmentarza przy ul. Ogrodowej. Wzniesienia świątyni podjęło się przedsiębiorstwo Władysława Stelmachowskiego – pochodzącego z Poznania majstra murarskiego, który później osiadł w Warszawie. Ponieważ firma wybudowała już kościół (w Kutnie) zaprojektowany przez Wojciechowskiego, istnieje domniemanie, że polecił ją właśnie sam projektant kościoła Wniebowzięcia NMPŠablona:Odn.

Istniejący kościół drewniany został pierwotnie przeznaczony do rozbiórki i likwidacji. Pojawił się jednak pomysł przeniesienia go w częściach w inne miejsce i dalszego użytkowania po złożeniu. Wobec rosnącej liczby zwolenników tej idei podjęto pod koniec 1887 roku decyzję o rozbiórce i przeniesieniu kościoła na teren zamkniętego w latach 60. XIX w. i odtąd nieużytkowanego cmentarza w kwartale ulic: Ogrodowej – Zachodniej – Konstantynowskiej (ob. ul. Legionów) – Długiej (ob. ul. Gdańskiej). Projekt rozbiórki kościoła i jego montażu w nowym miejscu, określony dla władz carskich jako dotyczący tymczasowej kaplicy z drewna ze starego kościoła katolickiego, sporządził w grudniu 1887 roku również Konstanty Wojciechowski. Został on zatwierdzony przez władze w marcu 1888 roku. Przeniesiony kościół istnieje nadal, pod nowym wezwaniem św. Józefa, przy ul. Ogrodowej 22Šablona:Odn.

Kalendarium prac budowlanych editovat

1887

Prace ziemne rozpoczęto w pierwszych dniach sierpniaRDŁ_112-1888_a, niezwłocznie po zatwierdzeniu planów budowy przez władze, dysponując funduszem ze zgromadzonych składek w łącznej wysokości około 20 000 rubliRDŁ_172-1887. Na czas budowy fundamentów konieczne było wzmocnienie konstrukcji starego kościoła drewnianego stojącego w sąsiedztwie. W tym celu użyto stempli. Kamień do budowy fundamentów przywożony był furmankami z Moskuli (obecnie obszar osiedla Wzniesień Łódzkich)RDŁ_223-1887.

Felietonista „Dziennika Łódzkiego” pisał we wrześniuRDŁ_201-1887: Šablona:CytatD

1888

Uroczystość poświęcenia fundamentów kościoła (fot. Bronisław Wilkoszewski, 21 maja 1888)

Podczas prac ziemnych natrafiono w drugiej połowie kwietnia na grób mieszczący dwie trumny w dobrym stanie zachowania. Udało się ustalić czas pochówków (1805 i 1808 rok), a zachowane resztki grubego sukna stały się podstawą do przypuszczenia, iż zmarli byli zakonnikami. Zwłoki sprowadzono prawdopodobnie z klasztoru w Lutomiersku uwaga4 RDŁ_95-1888_b.

Fundamenty zostały ukończone w końcu kwietnia. Między 10 a 17 kwietnia rozebrano korpus starego, drewnianego kościoła, przygotowując jego elementy do przenosin na plac pocmentarny przy ul. Ogrodowej, których dokonano na przełomie kwietnia i maja. Pierwszą mszę świętą odprawiono w nim już 6 majaŠablona:OdnRDŁ_85-1888.

21 maja 1888 roku odbyła się uroczystość wmurowania kamienia węgielnego pod świątynię. Został on poświęcony przez arcybiskupa metropolitę warszawskiego Wincentego Teofila Popiela-Chościaka, co miało miejsce w obecności podpisanych pod aktem erekcyjnym przedstawicieli duchowieństwa (członków kapituły warszawskiej i kolegiaty łowickiej, księży miejscowych i sąsiednich parafii), gości (m.in. policmajstra miasta L. Maksimowa, Izraela Poznańskiego, Juliusza Kunitzera, Ludwika Meyera, Juliusza Heinzla, Karola Scheiblerauwaga5, Edwarda Herbsta, Leona Gajewicza, Antoniego Chomętowskiego, Konstantego Wojciechowskiego) oraz członków komitetu budowy kościoła (m.in. Andrzeja Rosickiego)RDŁ_112-1888_a. Kamień węgielny o wymiarach 21×15×15 cali został wykonany z piaskowca w Zakładzie Artystyczno-Rzeźbiarskim Romualda Gräulichauwaga3. Wewnątrz umieszczono dwie cynowe puszki ze słojami zawierającymi akt erekcyjny, bieżące wydania gazet łódzkich i warszawskich oraz kilka obiegowych monetRDŁ_112-1888_b.

Po przeniesieniu ks. Jana Siemca, na stanowisko proboszcza parafii św. Antoniego w Warszawie, dalsze dzieło budowy świątyni nadzorował już do końca nowy proboszcz – ks. Karol SzmidelŠablona:Odn.

1889

W maju budowa musiała zostać wstrzymana z powodu braku dostaw cegieł (ich zapotrzebowanie na budowę różnych gmachów na terenie Łodzi oceniano wówczas na 60 mln sztuk)RDŁ_107-1889.

1890

4 lipca został oddany do użytku nowo wzniesiony budynek plebaniiRDŁ_148-1890. Do połowy września ukończono tynkowanie ścian wewnętrznych kościoła i sztukaterie wykonane przez Romualda Gräulichauwaga3 RDŁ_206-1890, a na przełomie października i listopada – budowę obu wież frontowychRDŁ_239-1890, które następnie pokryto blachą miedzianąRDŁ_13-1892. W tym samym roku wstawiono 37 kolorowych, deseniowych okienRDŁ_13-1892.

W dzień Wszystkich Świętych 1890 roku o godz. 6:00 proboszcz parafii – ks. Karol Szmidel odprawił przy prowizorycznym ołtarzu pierwsze nabożeństwo w nowym kościele, w intencji jego fundatorów. Podczas sumy pierwsze kazanie wygłosił wikariusz parafii – ks. Ludwik ChyłkowskiRDŁ_239-1890.

1891

W roku 1891 wstawiono 3 kolorowe okna figuralne, ufundowane przez proboszcza parafii – ks. Karola Szmidla – i kilku obywateli łódzkich: Konstantego Płacheckiego, Maksymiliana Goldfedera, B. Pstrągowskiego, Maurycego Sprzączkowskiego i J. StelmachowskiegoŠablona:OdnRDŁ_13-1892. Od 23 lipca do końca września ułożono posadzkę terakotową na betonowym podkładzie, ufundowaną przez Izraela Poznańskiego, a wykonaną przez niemiecką firmę Šablona:Link-interwiki z MettlachRDŁ_163-1891. W tym okresie zawieszono ponadto na prowizorycznym rusztowaniu dwa dzwony i przygotowano do zawieszenia trzeci – wówczas największy w Łodzi. Na początku października ustawiono na chórze głównym małe organy (pięciorejestrowe, docelowo przeznaczone do chóru małego w kaplicy Matki Boskiej), wykonane w Fabryce Organów Stanisława Krukowskiego w Piotrkowie Trybunalskim, oraz zawieszono trzeci dzwonRDŁ_13-1892. Dzwony, które otrzymały imiona „Józef” (największy), „Piotr” i „Stanisław”, poświęcił 5 października 1891 roku abp. Wincenty Teofil Popiel-Chościak podczas swojej czterodniowej wizyty w Łodzi (3–6 października). Dzwony, o łącznej wadze ponad 6000 funtów (ok. 2,5 t), zostały opatrzone łacińskimi inskrypcjami: Ipse Jesus erat incipiens quasi annorum trygintas, ut putabatur filius Joseph („Józef”), Tu es Petrus et super hanc terram et aedificabo ecclesia mea et porta inferi non praevalebunt adversus eam („Piotr”) i Talis enim decebat ut nobis esset pontifex sanctus innocens impalutus segraegatus a peccatoribus et excelsior coelis factus („Stanisław”)RDŁ_13-1892. Do końca 1891 roku ukończono roboty kamieniarskie i wstawiono część dębowych drzwiRDŁ_13-1892.

1892

Na przełomie czerwca i lipca zakończono zewnętrzne prace budowlane i zdjęto rusztowaniaRDŁ_150-1892. Przed końcem roku ukończono cementowe schody prowadzące z dwóch stron na przykościelny cmentarz oraz podmurówkę ogrodzenia, jednak dalsze prace wykończeniowe musiały zostać wstrzymane z powodu braku funduszy – w końcu grudnia brakowało 12 000 rubli na pokrycie już ukończonych robót, o czym donosił „Dziennik Łódzki”RDŁ_285-1892.

1895

Wiosną rozpoczęła się budowa głównego ołtarza w stylu gotyckim, według projektu Konstantego Wojciechowskiego, wzorowanego na ołtarzu Wita Stwosza w kościele Mariackim w Krakowie, skrywającego 15 tajemnic różańcowych, której kosztorys opiewał na 20 000 rubli. Budowniczymi byli: Grel (postawienie ołtarza), Antoni Panasiuk (prace rzeźbiarskie), Lewandowski (prace malarskie) i Ludomir Wąsowski (prace kamieniarskie)Šablona:Odn Šablona:OdnRTydzień_21-1895.

1896

26 października 1896 roku po raz pierwszy zabrzmiały duże organy (o 37 głosach i 40 rejestrach), które zostały zbudowane w śląskiej wytwórni Waetera^{[uwaga 4]}. Inauguracji dokonał ks. Leon Moczyński, profesor śpiewu w seminarium włocławskim, absolwent Szkoły Muzyki Kościelnej w RatyzbonieRTydzień_45-1896. Koszt budowy organów wyniósł 9000 rubliŠablona:Odn.

Historia po zakończeniu budowy (od roku 1897) editovat

Lata 1897–1939 editovat

Kładka dla pieszych nad Hohensteiner Straße (ob. ul. Zgierska)^{[uwaga 5]} na tle wież kościoła Wniebowzięcia NMP – widok w kierunku południowo-wschodnim (fot. Zermin, 1941)

Łączny koszt budowy nowej świątyni przekroczył szacowaną wstępnie kwotę niespełna 100 000 rubli. 5 czerwca 1897 roku biskup warszawski Kazimierz Ruszkiewicz dokonał konsekracji kościoła Šablona:Odn Šablona:Odn.

Na przełomie czerwca i lipca 1900 roku ukończono prace nad ogrodzeniem budynku plebanii i ogroduRRozwój_149-1900.

Lata 1940–1945 editovat

W okresie niemieckiej okupacji, podczas II wojny światowej, od 8 lutego 1940 roku świątynia znalazła się na terenie Litzmannstadt Ghetto, utworzonego zarządzeniem prezydenta policji w Łodzi – Johannesa Schäfera. Początkowo, w 1941 roku, został w niej ulokowany magazyn zrabowanego mienia żydowskiego, a od wiosny do jesieni roku 1942 – magazyn rzeczy pozostałych po Żydach, których Niemcy zamordowali w obozie zagłady w Chełmnie nad Nerem. Później w kościele została uruchomiona sortownia pierza i puchu, przez co ludność żydowska zaczęła nazywać świątynię białą fabryką, co było odwołaniem do Białej Fabryki założonej w 1835 roku przy ulicy Piotrkowskiej 282/284 przez Ludwika Geyera i także przejętej przez niemieckich okupantów. Wydarzenia wojenne spowodowały dewastację kościoła i jego najbliższego otoczenia RGronczewska_2017-07-01.

Według relacji ks. prałata Józefa Masłowskiego, byłego proboszcza parafii, jeden z łódzkich Żydów opowiedział mu, że w latach wojny kościelne wieże były przez pewien czas kryjówką dla czterech uciekinierów z Litzmannstadt Ghetto, dzięki czemu prawdopodobnie dożyli oni wyzwolenia miastaRGronczewska_2013-06-09.

Przykościelny dom parafialny (przy ul. Kościelnej 8/10), w którym przed wojną mieściły się mieszkania pracujących w parafii księży wikariuszy, stał się natomiast siedzibą niemieckiego komisariatu policji kryminalnej – Kripo – placówki powołanej 19 maja 1940 roku jako Sonderkommando Ghetto, a od 1942 roku do końca wojny noszącej nazwę Kriminalkommissariat Ghetto. Z uwagi na ceglastoczerwony kolor elewacji i stosowanie tortur przez funkcjonariuszy Kripo mieszkańcy Litzmannstadt Ghetto nazywali go czerwonym domkiem (Šablona:W języku)RGronczewska_2013-06-09.

Od roku 1945 editovat

Widok na kościół w kierunku zachodnim, ze skweru między blokami przy ul. Wojska Polskiego (fot. Ignacy Płażewski, lata 50./60 XX w.)

20 stycznia 1971 roku kościół został wpisany do rejestru zabytków (nr rej. A/279)RNID_Rz.

W 1994 roku oddano do użytku nowy budynek plebanii, dobudowany do istniejącego domu parafialnegoŠablona:Odn.

W 1996 roku w kościelnej krypcie spoczęła trumna ze szczątkami Służebnicy Bożej Stanisławy Leszczyńskiej, przeniesionymi z cmentarza św. Rocha na RadogoszczuRKAI_kościół.

W 2011 roku, z inicjatywy ks. prałata Józefa Masłowskiego, rozpoczęto prace remontowo-konserwatorskieRPWNMP. Wiosną 2013 roku przeznaczono na ten cel z budżetu miasta 440 000 złRizj_2013-03-23. Wiosną 2015 roku kościół otrzymał z tego źródła dofinansowanie kosztów remontu wieży północnej w wysokości 380 000 złRBereszczyński_2015-04-29.

W kwietniu 2016 roku do rejestru zabytków został wpisany cały zespół kościoła parafialnego Wniebowzięcia NMP (nr rej. A/280 z 29.04.2016), w którego skład wchodzą ponadtoRNID_Rz:

ogrodzenie dawnego cmentarza przykościelnego (cmentarza staromiejskiego), wzniesione w latach 1892–93, w postaci muru ceglanego z ozdobną metalową balustradą,
budynek starej plebanii z lat 1889–94,
ogrodzenie plebanii (od strony ul. Kościelnej) z 1903 roku.

Ważniejsi fundatorzy editovat

Łączna suma wpłat gotówkowych dokonanych przez fundatorów w latach 1886–97 (wraz z zyskiem z koncertu), o których informowała łódzka i piotrkowska prasa, przekroczyła 44 000 rubli, a więc stanowiła prawie połowę szacowanego kosztu budowy kościoła:

Wieże kościoła Wniebowzięcia NMP – widok w kierunku północno-wsch. z okien basenu na najwyższej kondygnacji hotelu „Andel's” – dawnej przędzalni Izraela Poznańskiego – w Centrum Handlowym „Manufaktura” przy ul. Ogrodowej 17 (wrzesień 2011)

Firma „Anton Sahlmann” z Fürth – 50 rubli (1886)RDŁ_233-1886,
Towarzystwo Kredytowe m. Łodzi – 1000 rubli (marzec 1888)RDŁ_60-1888,
L. Keller – 10 000 cegieł (kwiecień 1888)RDŁ_92-1888,
Ludwik Meyer – 30 000 cegieł (kwiecień 1888)RDŁ_95-1888_a,
rodzina Karola Scheiblera – 10 000 rubli (maj 1888)RDŁ_111-1888; 5000 rubli (sierpień 1889)RDŁ_193-1889; 5000 rubli (maj 1890)RDŁ_105-1890,
Adolf Gehlig – 200 rubli (czerwiec 1888)RDŁ_121-1888
rodzina Ludwika Grohmana – 1000 rubli (luty 1889)RDŁ_38-1889,
Juliusz Kunitzer – 2000 rubli (lipiec 1889)RDŁ_152-1889,
Izrael Poznański – posadzka terakotowa niemieckiej firmy Šablona:Link-interwiki z Mettlach, o wartości 9000 rubliŠablona:OdnRAŁ_b, z płyt piaskowca, białego marmuru i cementuRDŁ_81-1890, ⅓ kosztu dużych organówŠablona:Odn,
Franciszek Fiszer – 100 rubli (styczeń 1892)RDŁ_25-1892,
Aleksander i Ida Skrudzińscy – 550 rubli (kwiecień 1892)RDŁ_89-1892,
Katarzyna Kesslerowa – 110 rubli (wrzesień 1892)RDŁ_211-1892,
Edward Herbst – 1000 rubli (grudzień 1893)RTydzień_3-1894,
Juliusz Heinzel – 10 000 rubli (przed 1896)Šablona:Odn,
Robert Biedermann – 3000 rubli (przed 1900)Šablona:Odn,
Wacław Drozdowski – ⅓ kosztu polichromii w kaplicy Matki Bożej MiłosierdziaŠablona:Odn,
Antoni Urbanowski – chrzcielnica o wartości 1700 rubli w kaplicy Matki Bożej Miłosierdzia, marmurowa mensa ołtarzowa o wartości 2000 rubliŠablona:Odn,
rodzina Władysława Wizbeka – ambona o wartości 3500 rubliŠablona:Odn,
wdowa Stachlewska – 3500 rubliŠablona:Odn,
Konstanty Płachecki – 500 rubliŠablona:Odn.

3 kwietnia 1892 roku, z inicjatywy proboszcza parafii – ks. Karola Szmidla, w Łódzkim Domu Koncertowym Ignacego Vogla przy ul. Dzielnej 18 (ob. ul. prez. Gabriela Narutowicza 20/22) odbył się koncert z udziałem m.in. chóru Warszawskiego Towarzystwa Śpiewaczego „Lutnia”. Zysk z koncertu – w wysokości 1468 rubli 74 kopiejek – został przekazany na rzecz dokończenia budowy kościołaRDŁ_73-1892.

Architektura editovat

Architektonicznie kościół reprezentuje styl wiślano-bałtycki – odmianę neogotyku stosowaną głównie w architekturze sakralnej. Został zbudowany z nieotynkowanej czerwonej cegły, na planie krzyża łacińskiego, którego ramię wertykalne pokrywa się niemal z linią głównej osi ul. LutomierskiejRLatosiński_b. Jest trójnawowy, z transeptem i dwiema wieżami krytymi blachą miedzianą, umieszczonymi w fasadzie. Na przecięciu się osi transeptu z osią nawy głównej znajduje się sygnaturka. W górnej części trzeciej kondygnacji obu wież zainstalowane są zegary, których tarcze zwrócone są w kierunkach północnym i zachodnim (wieża północna) oraz południowym i zachodnim (wieża południowa)Šablona:Odn Šablona:OdnRKAI_kościół. Okna mają kształt ostrołuków i są wypełnione witrażamiRAŁ_b.

Wystrój wnętrza i wyposażenie editovat

Ołtarz główny z tryptykiem Antoniego Panasiuka z 1895 roku

Wnętrze kościoła zostało urządzone w stylu neogotyckim. Główny ołtarz projektu Konstantego Wojciechowskiego znajduje się w półokrągłej apsydzie. W jego nastawie umieszczony jest obustronnie zdobiony, wzorowany na stylu gotyckim tryptyk, autorstwa Antoniego Panasiuka, ze sceną Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w części środkowej. Powyżej widoczna jest rzeźba sceny koronacji Najświętszej Maryi Panny. Boczne skrzydła tryptyku podzielone są na kwatery. Na awersie znajdują się płaskorzeźby przedstawiające tajemnice radosne i chwalebne różańca, zaś na rewersie – malowidła na blasze miedzianej, odnoszące się do tajemnic bolesnych. Po bokach tryptyku umieszczone są rzeźby figuralne błogosławionego Czesława (z lewej strony) i Świętego Jana Kantego. Nad tryptykiem umiejscowiono rzeźby Świętego Wojciecha i Świętego Stanisława biskupa i męczennika. W niewielkich niszach na predelli ołtarza stoją rzeźby świętych: Ambrożego, Grzegorza, Hieronima i AugustynaŠablona:OdnRKAI_kościół. Drugi ołtarz – pod wezwaniem Najświętszego Serca Pana JezusaŠablona:Odn.

Witraże w oknach oświetlających prezbiterium przedstawiają Świętego Wojciecha, Wniebowzięcie Najświętszej Maryi Panny oraz Świętego Stanisława biskupa i męczennika. Pozostałe okna wypełniają witraże z ornamentami geometrycznymiRAŁ_b.

Nad drzwiami prowadzącymi z prezbiterium do zakrystii umieszczona jest XVII-wieczna płaskorzeźba Chrystusa w Ogrójcu, a nad drzwiami do kaplicy – przedstawiająca ucieczkę Świętej Rodziny do EgiptuRKAI_kościół.

W kaplicy obok prezbiterium znajduje się ołtarz z nastawą w stylu gotyckim, a w niej – zachowany ze starego kościoła cudowny obraz Matki Bożej Miłosierdzia – Matki Boskiej Łódzkiej (zwanej również Bałucką), przypuszczalnie zakupiony i podarowany przez łódzkich mieszczan w 1655 roku jako wotum dziękczynne za ocalenie Łodzi w trakcie najazdu szwedzkiego, wzorowany na wizerunku Matki Boskiej Ostrobramskiej. Pierwsza pisemna wzmianka o nim datowana jest na rok 1718. Istnieje także legenda, w której został przez mieszczan znaleziony w łodzi na pobliskiej rzece Łódce i przeniesiony do kościoła. Jest określany jako słynący łaskami, o czym mają świadczyć wota pozostawiane przez wiernych, w tym licznych pielgrzymówRKAI_kościół.

Ponadto w kaplicy stoi chrzcielnica z białego marmuru, wykonana i podarowana przez łódzki zakład kamieniarski Antoniego Urbanowskiego Šablona:OdnRKAI_kościół. Tu odbył się w 1896 roku chrzest Stanisławy Leszczyńskiej, późniejszej Służebnicy BożejRAŁ_a.

W transepcie umieszczony jest w półkolistej apsydzie obraz z barwną rzeźbą Świętej Anny uczącej czytać Maryję. Po drugiej stronie transeptu – kaplica z barwną rzeźbą przedstawiającą Świętą RodzinęRAŁ_b.

Na ścianach świątyni rozmieszczone są stacje drogi krzyżowej w formie płaskorzeźb wykonanych w drewnie lipowym, pochodzących z Tyrolu i podarowanych przez rodzinę Brajerów z RadogoszczaŠablona:OdnRAŁ_b.

Chór muzyczny wspierają dwa filary. Na chórze znajdują się 37-głosowe organy o 40 rejestrach ze śląskiej wytwórni Waetera, w oprawie w stylu gotyckim, które sprowadzono z Wiednia w 1892 rokuuwaga6 Šablona:Odn Šablona:OdnRAŁ_b.

Posadzka kościoła została wykonana z terakoty niemieckiej firmy Villeroy & Boch z Mettlach i ułożona na betonowym podkładzieRDŁ_163-1891. W prezbiterium przed głównym ołtarzem posadzkę wykonano z białego marmuru, a w kruchcie głównej i w kruchtach bocznych tworzą ją płyty piaskowca i cement. Całkowity koszt posadzek pokrył Izrael PoznańskiRDŁ_81-1890.

W świątyni znajduje się XVII-wieczna monstrancja podarowana przez łódzkiego mieszczanina Pawła KubowiczaRKAI_kościół.

Teren przykościelny editovat

Nagrobek Macieja Wyszyńskiego z 1822 roku (fot. W. Pfeiffer, przed 1940)

Nagrobek Macieja Wyszyńskiego z 1822 roku, w głębi dom parafialny – w latach 1940–45 komisariat Kripo (koniec I dekady XXI w.)

Na teren placu przykościelnego prowadzą z trzech narożników schody:

z północno-zachodniego – przy północnym skrzyżowaniu ul. Zgierskiej z pl. KościelnymRGoogle_Maps_2014-08_c,
z południowo-zachodniego – przy południowym skrzyżowaniu ul. Zgierskiej z pl. KościelnymRGoogle_Maps_2014-08_b,
z południowo-wschodniego – przy skrzyżowaniu ul. Kościelnej z pl. KościelnymRGoogle_Maps_2014-08_d.

Wejście z narożnika północno-wschodniego – przy skrzyżowaniu ulic Kościelnej z Wojska Polskiego, prowadzi bezpośrednio z poziomu ulicyRGoogle_Maps_2014-08_a.

Na ogrodzonym terenie przykościelnym pierwotnie znajdował się mały cmentarz staromiejski – przez kilka wieków jedyna katolicka nekropolia w niewielkim miasteczku, jakim była Łódź do lat 20. XIX w. Wobec gwałtownego wzrostu liczby ludności, który nastąpił w związku z rozwojem Łodzi jako miasta przemysłowego, władze miasta zostały zmuszone do założenia nowego, znacznie większego cmentarza w innym miejscu. Mały cmentarz staromiejski został zamknięty i uległ stopniowej likwidacjiRKAI_cmentarz.

Jedynym zachowanym śladem jego istnienia jest obecnie (2017) kamienny nagrobek Macieja Wyszyńskiego, właściciela podłódzkiej huty szkła we wsi Żabieniec lub Radogoszcz, zmarłego 11 czerwca 1822 roku w wieku 38 latRPytlas_2010, znajdujący się w tylnej, południowo-wschodniej części przykościelnego placu, przy ogrodzeniu od strony ul. Kościelnej. Jest on najstarszym kamiennym pomnikiem nagrobnym istniejącym w ŁodziRKAI_cmentarz.

Galeria editovat

Obrázky, zvuky či videa k tématu kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Łodzi na Wikimedia Commons

Archiwalne zdjęcia kościoła
Widok w kierunku pn.-wsch. (fot. B. Wilkoszewski, 1896)
Widok w kierunku pn.-wsch. (fot. W. Pfeiffer, przed 1939)
Widok w kierunku pd.-zach. (fot. W. Pfeiffer, przed 1940)
Widok z ul. Lutomierskiej w kierunku wschodnim (fot. W. Pfeiffer, przed 1940)

Kościół na zdjęciach współczesnych
Widok z ul. Lutomierskiej w kierunku wschodnim (sierpień 2003)
Widok z ul. Lutomierskiej w kierunku wschodnim (grudzień 2011)
Widok z ul. Kościelnej w kierunku pn.-zach. (2012)
Kościół w trakcie czyszczenia elewacji, widok w kierunku wschodnim (wrzesień 2014)